VAN Yöresi HALK MİMARİSİ

VAN YÖRESİ FOLKLORU - HALK MİMARİSİ
Van Anadoluya doğrudan gelen kavimlerin giriş kapılarından olduğu için İlk ve Orta çağlardasıkı korumaya alınmış ve irili ufaklı bir çok kalenin yapılması zorunluğu doğmuş gene aynı maksatla konaklama ve kültürel olaylarda sahne olmuştur.
Kaleler
Van kalesi aynı zamanda eski Van'ın bulunduğu yerdir. Ayrıca Toprak Kale (Rusahinili), Hoşab, Çavuştepe (Sardurihinili) Aşağı-Yukarı Anzaf, Çelebibağ, kaleleri olduğu gibi ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı bilinmeyen kalelerde vardır.Zurkanol, Vestan, Kandahar, Korzut, Molla, Küççük Tepe, Saray, Satmaris, Taşrumi, Seyvan, Amil, Körzüt, Norgün (Norhut), Meher, Amik, Başkale, Zurnakal Kale ve kapıları gibi.
Camileri
Camiler genellikle bilinenleri Selçuklu devrine ait yapılardır. Bunlar Ulu, Hüsrevpaşa, Kayaçelebi, Sinaniye, Süleyman han, İzzettin Şir Camileridir.
Tarihi ve kimler tarafından yapıldığı kesin bilinmeyen ancak XIV ve XV. Yüzyıllara ait olduğu söylenen camiler de şunlardır. ; Kızıl,İskele Abbas Ağa, Askeri , Hürrem Bey, Mustafa Paşa Camileridir
Türbe ve Kümbetler
Gene selçuklu dönemine ait bu eserlerde, Halime Hatun Türbesi, Şah Ali Yer Türbesi, Hüsrevpaşa Türbesi, Şeyh Abdurrahman Gazi Türbesi, Mirelay Tevfik Timuroğlu Türbesi.
Medreseler
Ulu Cami Medresesi, Horhor, Hüsrevpaşa, Tebrizkapı, Hoşab, Başkale Bicaniye, Hacı İzzedin Şir, İskender Paşa, Abbas Ağa Medreseleridir.
Hanlar
Gümrük Hanı, Ahmet Hanı, Kaptan Hanı ve Zernek Hanı, Rüstem Paşa Hanı, İskender Paşa Hanı, Sinan Bey Hanı, Kervansaray.   

Köprüler
Hoşab Evliya Bey, Bendimahi, Şeytan, Narlı, Koç, Zernek, Kelekan, Kırmızı, Bahçesaray Kırmızı Köprü, Çatak, Hurkan, Zeril, Haydar Bey, Kelekom Köprüleri ilin tarihi köprüleridir.
Mescitler
İskender Paşa Mescidi, Yukarı Kale Mescidi, Şah Pınarı Namazgahı, Hızır Nebi Mescidi, Abdumecid Mescidi, Süleyman Bey Mescidi, Sultani Mescidi, Can Ahmet Mescidi, Koçi Bey Mescidi
Kiliseler
Surp Pedros, Surp Paulos, Varak ve Yedi Kilise'lerdir.
Zaviyeler
Hüsrev Paşa , Şeyh Mevlana , Hacı Ağa Şir , Şeyh Kara , Şeyh Mehmed Horasani , Şeyh Abdurrahman Horasani Zaviyeleri.
Hamamlar
Çifte Hamam,Rüstem Paşa Hamamı, İskender Paşa Vakfı için zikredilen hamam, Sultan Hamamı, İskele Kapısı Hamamı, Nakışlı Hamam, Çukur Hamam.
İmarethaneler
Hüsrev Paşa Medresesi bünyesinde XVII. Yüzyılında işlevini sürdürmektedir.
Çeşmeler
Hüsrev Paşa Çeşmesi, Barek Çeşmesi, Matur Çeşmesi, Horhor Çeşmesi, Dört Gözlü
VAN YÖRESİ FOLKLORU - YEMEKLERİ
Van'da ev hanımları veya genç kızların ev işleri arasında iyi yemek yapmakta bir maharet ve önem isteyen konudur. Van'a özgü bazı yemekler ise şunlardır
Tandır Ekmeği, kayganak, keledoş, murtuğa(çatçingir), kurutaşı, bulgur aşı, ayran aşı, eşkili, tandırda balık, kükürt köftesi, şille, peluze, helise, cızlık, sengeser, kavut, keşgek, helim aşı, çırtma, cacık ve taptabayı 'dır. Birini örneklersek
EŞKİLİ = Bol miktarda kavurma, evelik veya ıspanak iyice kavrulur. İçine suda ıslatılmış erik (Alça) pastili atılır.Daha sonra su ilave edilip kaynamaya bırakılır. Kişniş (üzüm)ilave edilerek yemeğe daha bir lezzet verilmesi sağlanır.

Van'ın yemeklerinden bahsederken en önemli aşı olan TANDIR EKMEĞİ geleneğidir.
TANDIR EKMEĞİ = Tandır ekmeğini ev halkı yapmıyor yaptırtıyorsa bunu yapan kadınlara KEYVENİ denir.
Hazırlanan hamur orantılı bir şekilde KİNDİREK (yufka açma merdanesi) ile açılır, oklava ile düzeltilir ve inceltilir. Tandırdaki ateşi kıvamına getirmek için KÖSEV (Ateş karıştıran sopa) kullanılır.Daha sonra bu ince yufkalar MAZRAKA (Tandıra yufka vurmak için kullanılan özel bir yastık) ile tandıra vurulur.(yapıştırılır),pişmesi beklenen bu Lavaş ekmekler daha sonra tek tek alınarak yenmeye sunulur.TANDIR EKMEĞİ genellikle haftalık yapılır ve kuruduğu zaman hafif bir su serpilerek yumuşaklık kazandırılır.
Gene aynı tandırda daha etlice ve ortası delik bir ekmek daha yapılır. Bu sade olduğu zaman TAPTAPA adını alır içine MURTUĞA (yağ, un, yumurtadan yapılan bir bulamaç) konarak pişirilir bunada yörede KATE denir.
Evin bir köşesinde veya daha büyük evlerde özel TANDIR EVİ bulunur. Tandırın ekmekten sonra da görevleri devam eder, Tandır ocağının üzerine uzatılan HEÇİRDEK (Tandır için yapılmış özel bir demir'in) üzerine konan bombeli bir saç üzerinde de daha ince olan bir lavaş yapılırki bunada SAÇ EKMEĞİ denir.
Ocak ve fırınların olmadığı zamanlarda ise gene HEÇİRDEK üzerinde evin yemekleride pişirilirdi.
En son, geceleri ise kalan ısıyla, ev halkı buraya ayaklarını uzatır,bellerine yorganlarını sararak yatma vaktine kadar sohbet edilirdi.
Van'da yemekleriin özellikleri olduğu gibi çokluğuda dikkat çekmektedir.bunun içindirki yemekleri üzerine bir çok mani ve şiirler yazılmıştır. Yöresel yazar ve ozan Kaya KAYA ÇELEBİ'den iki güzel örnekleme =
AYRAN AŞI VE KONUK =
Vile balam, sen hardasan şimdi gonuk gelecek, Balam(yavrum) Hardasan(Nerdesin)
Al kilimi ser hevşiye efen gelse kızacak, Hevşi (avlu ) Efen (baban )
Vaya batmış ocağa bak, ayran aşı daşacak, Vaya (yerin dibi)
Tez ol koku çıktı, şimdi balık yanacak.
Gız men nedim elim işte çatlanguşi yuyiram. Çatlanguşi (Yöre. Ot)
Bir tereften bulgur seçtim, pilava su goyiram,
Pembe eze haber salıp, biraz sora gelecek, Eze (Teyze)
Çarçenk galdım aş bişmedi be ne zıkkım yiyecak. Çarçenk(çaresiz)
Gız gan gusmiş, sen de durma semaveri ataşla,
İstikanlar eyvandadır, şekeri gır hazırla, İstikan(bardak) Eyvan(balkon)
Oğul, uşak tökülmeden, sufrayı ser hazırla Uşak (çocuk)
Lembekiye çökelek koy, duz doldur nemektana Nemektan(tuzluk) Lembeki(toprak
Çanak)
Afat yemiş o nedirki, geveliyisen eğzında,
Ayak üste az babalan, zeher zıkkımın ola, Babalan (az ye)
Aş balığı sen bitirdin, ciğerin ağzan gele   



Misafirler ne yiyecek ataş başan töküle…
VAN'A AİT YEMEKLER GEÇİDİ=
Gel gardaş oturak tandır başına
Salliyah gaşığı ayran aşına
İlitmeyi apar sen öz gardaşına İlitme (Yör. Yemek)
Guymak sana keşgek sana aş mana Guymak (kaymak) Keşkek (yör.yem),
Gel bacım gel balığ tandırda yandı   

Bulgur pilavida demini aldı
Helim aşı pişti, keledoş galdı Helim aşı, keledoş(Yöresel Yem.)
Çırtma sana gavut sana aş mana Çırtma, Gavut (yör.yem.)
Gel ağam bağdaş gur sufra başına
Zeyturun doğriyah gurut uşına Zeyturun (yör.ot)Gurut (yör.yem)
Şahnagiranı al kendi garşına
Cılbır sana guymak sana aş mana Cılbır(yör.yem)
Gel anam gel bulgur aşı taşacak
Yağini geynati helva yanacak Geynati (kaynatıyor)
Kabuska pişmedi nece olacak
Cızlık sana ayran sana aş mana Cızlık (yör.yem)
Gel efe gel, anam şille pişirip Şille (yör.yem)
Gızlar tarladan pencer döşürüp Pencer(pancar) Döşürüp(sökmek)
Nehre ayranından cacık çürüdüp Nehre(yayık)
Zehre sana zıkkım sana Aş mana
VAN YÖRESİ FOLKLORU - GELENEKSEL EĞLENCELER
Her mevsime özgü oyunların bol olduğu yörede, geleneksel eğlencelikler daha fazladır. Örneğin ;
Çoğu zaman Koç katımından sonra 100 gün sayılır ve 100.gün çobanlar tarafından hazırlanan bir oyun, genellikle köylerin vaz geçilmez oyunudur.KÖSEGELDİ oyunu, bir şahsa sakal takılır, başına takke konur eli yüzü un ve kömür tozuyla iyice boyanır, ilginç renkteki giysiler giydirilip komik bir görünüm verilir, eline bir teneke parçası verilerek, arkasına taktığı çocuklarla birlikte tenekeyi çala çala , gürültüler kopararak evlerin kapıları önünde bunu sürdürürler; taki ev halkı bu guruba yağ, şeker, un, giyecek vs. verene kadar. Toplanan bu eşyalar ertesi gün çobanlar tarafından bölüşülür.Bu daha çok hayvanları üzerinde büyük emekleri geçmiş olan çobanlara, maddi manevi birer yardım niteliğindedir.
Başka bir oyunda, özellikle kışın oynanan bir oyundur. Bu oyun, bir tepsiye oyuncular sayısınca ağzı aşağıya gelecek şekilde fincan dizilmesi ile başlar. Ortaya bir iddia atılır ve oyunu yöneten tarafından fincanların birine gizlice bir YÜZÜK konur. Daha sonra her oyuuncu bir fincan kaldırır yüzük hangi oyuncunun fincanından çıkarsa, o oyuncu cezalı duruma düşer ve önceden konuşulmuş olan iddiayı diğer oyuncular ondan ceza olarak isterler.

VAN YÖRESİ FOLKLORU - YERALTI SERVETLERİ
Doğu illerinin bir kısmını içine alan Maden Tetkik Arama Enstitüsü Doğu Anadoluda Bölge Müdürlüğü Van'da kurulmuştur. Araştırılan ve mevcut olan kaynaklarsa ; Demir,Bakır, Soda, Kaynak tuzu, Perlit, Pomza, Jips, Diatromit (Kizelgut), Kükürt, Kömür yatakları, Kaplıcalar, Maden suları v.s.