I. PROTOKOL NEDİR?
Protokoller iletişimin kurallarıdır. Bir network'teki iletişim kuralları protokoller tarafından düzenlenir. Diğer bir deyişle bilgisayarlar aynı ya da uyumlu protokolleri kullanıyorlarsa birbirleriyle iletişim kurabilirler.

Çok sayıda protokol vardır. Ancak her birinin değişik amaçları vardır. OSI modeline göre veri iletiminde birçok protokol birlikte çalışır. Bu bileşime protokol kümesi (protocol stack) denir. Böylece bir protokol kümesinde farklı protokoller bulunabilir.

OSI katmanı protokolün fonksiyonunu da belirler. Örneğin bir protokol fiziksel katmanda çalışıyorsa onun görevi verinin kablo ile iki network kartı arasında iletimidir.

NOT: OSI ve katmanları hakkında daha fazla bilgi için önceki haftalara ve diğer Network sitemizdeki diğer network kurslarına bakınız.

A. STANDART PROTOKOL KÜMELERİ (STACKS)
Network dünyasında belli protokol kümeleri standart hale gelmiştir. Bunlar:

OSI protokol kümesi:

-IBM System Network Architecture (SNA)
-Digital DECnet
-Novell Netware
-Apple AppleTalk
-TCP/IP

B. PROTOKOL TÜRLERİ
Protokollerin türleri değişik şekillerde tanımlanabilir: Açık protokoller ve firmaya bağlı olan protokoller olmak üzere. Açık protokoller TCP/IP gibi herhangi bir firma tarafından değil de geniş toplulukların oluşturdukları komiteler tarafından yönetilirler. Bu protokoller diğer protokollerle uyumlu çalışırlar. Firma protokolleri ise bir firma tarafından özellikle kendi işletim sistemi ve ürünleri için tasarlanmış protokollerdir. Örneğin Novell'in IPX/SXP ve Banyan firmasını protokolleri bu sınıfa girer.


C. OSI MODELİ VE PROTOKOL KÜMELERİ
OSI modeli daha önceki derslerde de öğrendiğimiz gibi katmanlı bir iletişim modelini kullanmaktadır. Gerçekte katmanlara ayrılmış bir dizi protokol networkü gerçekleştirir. Katmanlara ayrılmış protokollere ise protokol kümesi denir. Küme içindeki protokoller iletişimdeki paketleme, gönderme ve alma gibi işlemleri yerine getirirler.

Uygulama kümesinde uygulamadan-uygulamaya verilerin iletimini sağlar. Örneğin SMTP protokolü. Gönderme kümesinde ise bilgisayarlar arasındaki iletişim oturumunu başlatır ve güvenilir bir şekilde verilerin gönderilmesine zemin hazırlar.

Network kümesinde ise bağlantı servislerini oluşturur. Bu protokoller adresleme ve yönlendirme (routing) bilgilerini işlerler.

Protokollerin görevi iki bilgisayar arasındaki iletişim kurallarını düzenlemek ve verilerin gönderilmesini sağlamaktır. Bu anlamda OSI modeli içindeki yedi katmandaki görevleri yerine getirmek için gereken protokoller katmanı üç bölümden oluşur:


-Application (uygulama)
-Transport (gönderme)
-Network

Application protokolleri OSI Application katmanında çalışır. Bu protokol uygulamadan-uygulamaya verilerin iletimini sağlar. Örneğin SMTP protokolü. Bu alanda yaygın olarak kullanılan protokoller şunlardır:
Uygulama Protokolleri:
-APPC (Advanced Program-to-Program Communication).
-FTAM (File Transfer and Management).
-X.400 (e-mail için CCITT protokolü).
-X.500 (dosya ve dizin servisi için CCITT protokolü)
-SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) Internet'de kullanılan bir e-mail protokolü.
-FTP (File Transfer Protocol): Internet'de kullanılan bir protokol.
-SNMP (Simple Network Management Protocol) Network'ü izlemek için bir protokol.
-Telnet: Internet'de erişim ve işlem için bir protokol.
-Microsoft SMB (Server Message Block): İstemci arabirimi.
-NCP (Novell Core Protocol): İstemci arabirimi.
-AppleTalk ve Apple Share: Apple'in network protokolü kümesi.
-AFB (AppleTalk Filing Protocol): Uzak dosya erişimi için Apple'ın bir protokolü.
-DAP (Data Access Protocol): DECnet erişim protokolü.

Gönderme (iletme) Protokolleri:

Gönderme protokolleri ise bilgisayarlar arasındaki iletişim oturumunu başlatır ve güvenilir bir şekilde verilerin gönderilmesine zemin hazırlar. Yaygın kullanılan veri gönderim protokolü TCP'dir. Yaygın kullanılan iletim protokolleri şunlardır:

-TCP
-SPX (IPX/SPX)
-NWlink (Novell'in IPX/SPX protokolünün Microsoft tarafından geliştirilmişi)
-NetBEUI
-ATP

Network Protokolleri:

Network protokolleri ise bağlantı servislerini oluşturur. Bu protokoller adresleme ve yönlendirme (routing) bilgilerini işlerler. Bu protokoller ayrıca Ethernet ve Token Ring olmak üzere network ortamlarında iletişimin kurallarını da tanımlarlar. Yaygın olarak kullanılan network protokolleri şunlardır:

-IP (Internet Protocol)
-IPX (Internetwork Packet Exchange)
-NWLink
-NetBEUI
-DDP (Datagram Delivery Protocol)


D. YÖNLENDİRİLEBİR (ROUTABLE) VE YÖNLENDİRİLEMEZ (NON-ROUTABLE) PROTOKOLLER
1980'li yıllarda LAN'lar daha küçüktü ve bir segment (network kablosu) ile network oluşturmak mümkündü. Ancak günümüzde LAN'lar diğer LAN'larla iletişim kurmaktadırlar.


Bu durumda birden çok networkü birbirine bağlayacak ve farklı network'lerle iletişim kurabilecek protokollere gereksinim duyulmuştur. İşte bu durumda routable ve nonroutable protokoller ortaya çıkmıştır.


Örneğin TCP/IP protokolü routable protokoldür ve bu özelliğiyle LAN'larda ve LAN, WAN networklerinde kullanılır.


E. YAYGIN KULLANILAN PROTOKOLLER
Çok sayıda protokol vardır. Bunları bir çoğu Windows 2000 tarafından da desteklenmektedir:


Windows 2000 ile desteklenen protokoller:

-Transmission Control Protocol/Internet Protocol (TCP/IP)
-Asynchronous Transfer Mode (ATM)
-NetWare Internetwork Packet Exchange/Sequenced Packet Exchange (IPX/SPX)
-NetBIOS Enhanced User Interface (NetBEUI)
-AppleTalk
-Data Link Control (DLC)
-Infrared Data Association (IrDA)

Protokolleri, diğer bir sınıflamayla; LAN (Local Area Networks), WAN (Wide Area Network), Dial-Up ve VPN olmak üzere RAS (Remote Access Protocols-Uzaktan Erişim Protokolleri) protokolleri olarak gruplamak mümkündür:

TCP/IP
TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) endüstri standardı olan bir iletişim protokolüdür. TCP/IP, yerel networkler (LAN) ve geniş alan networkleri (WAN) için geliştirilmiştir. Standart olarak routable (yöneltilebilir) olan TCP/IP protokolü, özellikle Internet ve Intranet ortamlarının temelidir.

TCP/IP'nin bazı tasarım özellikleri:

-Hata düzeltme olanakları.
-Alt networklere (subnet) bağlanma.
-Belli bir sahibi olmaması.
-Minimum veri kullanımı.

NWLink
NWLink, Microsoft-uyumlu IPX/SPX protokolüdür. Sadece NWLink ile Windows 2000 bilgisayarların NetWare server üzerindeki dosyalara ve yazıcılara ulaşması mümkün değildir. Bu durumda sadece client/server uygulamalar çalıştırılır. Dosyalara ve yazıcılara erişmek için bir redirector'ın da yüklenmesi gerekir. Bu düzenleme Client Service for NetWare ile yapılır. Windows 2000 Server üzerinde de Gateway Service for NetWare servisi vardır.

NetBEUI
NetBEUI (NetBIOS Extended User Interface) küçük LAN networkleri için geliştirilmiştir. Windows 3.11 ve Windows 9x gibi ortamlar için idealdir. Routable (yönlendirilebilir) olmadığı için büyük network altyapılarında kullanılmamaktadır.

AppleTalk
AppleTalk protokolü Apple Computer Corporation tarafından geliştirilmiştir. AppleTalk, Macintosh bilgisayarlarla iletişim kurmak için kullanılır. AppleTalk ile Windows 2000, router ve dial-up server olabilir. Ayrıca dosya ve yazıcı desteği sağlar.

DLC
Data Link Control (DLC) IBM mainframe bilgisayarları ile iletişim için geliştirilmiştir. DLC protokolü PC'ler ardındaki veri iletişimi için geliştirilmemiştir. Bunun yanı sıra ağa doğrudan bağlı olan Hewlett-Packard yazıcıları için de DLC protokolü kullanılır.

IrDA
Infrared Data Association (IrDA) yüksek hızlı kablosuz infrared protokolüdür. IrDA değişik aygıtların iletişim kurmasını sağlar. Kameralar, yazıcılar, bilgisayarlar iletişim için bu teknolojiyi kullanabilirler.

Diğer Protokoller

ATM
Asynchronous Transfer Mode (ATM) protokolü bağlantı temelli (connection-oriented) çalışan bir protokoldür. Özellikle ses, video ve veri iletişimi için kullanılır. ATM, verileri sabit uzunluklu hücreler halinde taşıyan yüksek hızlı bir network teknolojisidir.

RAS Protokolleri:

SLIP
İstemcilerin modem aracılığıyla bir RAS Server'a bağlanmasını sağlar. Kısıtlamalarından doyalı PPP protokolü kullanılır.

PPP
İstemcilerin modem aracılığıyla bir RAS Server'a bağlanmasını sağlar. SLIP protokolünün gelişmiş şeklidir denilebilir. PPP ile Windows 2000 bilgisayarları uzak networklere bağlanabilirler.

PPTP
PPTP istemci ile PPTP sunucu arasında şifrelenmiş veri iletimini sağlayan bir protokoldür. Bu işleme "tunnelling" denir.

L2TP
Aynı PPTP gibi istemci ile PPTP sunucu arasında şifrelenmiş veri iletimini sağlayan bir protokoldür. Bu Ancak L2TP protokolünde şifreleme olarak IPSec adı verilen şifreleme teknolojisi de kullanılabilir.

IPSec
TCP/IP iletişiminde verilerin şifrelenerek gönderildiği bir tekniktir. IPSec, Windows 2000 networklerinin Internet ve Intranet ortamlarındaki güvenliğini oluşturmaktadır. Ayrıca PPTP ve L2TP gibi VPN (Virtual Private Networks) protokolleri de IPSec ile şifrelenerek güvenli hale gelirler.

UYGULAMA
Bir Windows 2000 yüklü bilgisayarın network özelliklerini inceleyin.

1. Masaüstünde My Network Places'i sağ tıklayın, ardından Properties'i tıklayın.
2. Local Area Network'ü sağ tıklayın, ardından Properties'i tıklayın.
3. Local Area Network iletişim kutusunda; kullanılan servis ve protokolleri inceleyin.
4. TCP/IP protokolünü seçin ve Properties düğmesini tıklayın.

IP adresinin nasıl elde edildiğine bakın:

5. TCP/IP Properties iletişim kutusunda; "obtain IP adress automatically" ya da "use falloving IP address" seçeneğinin hangisinin seçili olduğuna bakın.
6. Advanced düğmesini tıklayın. Buradaki seçeneklere bakın.
7. Start/Run'da cmd yazın. Komut ortamından Ipconfig /all komutunu uygulayın.