Resimlerin Görüntülenmesine İzin Verilmiyor. Üye Ol ya da Giriş Yap

Kur ban bay ra mı gün le rin de ke si len kur ban lık hay va na “ud hi ye” de nir. Te rim ola rak kur ban, Al lah Teâlâ’ya yak­laş mak için kur ban ni ye tiy le be lir li va kit te ke si len özel hay va nın adı dır



I- KUR BAN'IN MA Hİ YE Tİ VE MEŞRÛLUĞU
 
A - Kur ba nın Ta ri fi ve Da yan dı ğı De lil ler:
Kur ban bay ra mı gün le rin de ke si len kur ban lık hay va na “ud hi ye” de nir. Te rim ola rak kur ban, Al lah Teâlâ’ya yak laş mak için kur ban ni ye tiy le be lir li va kit te ke si len özel hay va nın adı dır.
Kur ban kes mek, zekât ve bay ram na maz la rı gi bi hic re tin ikin ci yı lın da meşrû kı lın mış tır. Meş ru i ye ti Ki tap, Sün net ve İc ma de lil le ri ne da ya nır.
Al lah Teâlâ şöy le bu yu rur: “Rab bin için na maz kıl ve kur ban kes”125 En meş hur gö rü şe gö re, bu ayet-i ke­ri me de ki “na maz”dan ka sıt bay ram na ma zı, “kes mek”ten ka sıt da, kur ban bay ra mı gün le rin de ke si len kur­ban lar dır. Baş ka bir ayet-i ke ri me de de kur ban lık de ve ler den şöy le söz edi lir: “Kur ban lık de ve le ri de si ze Al lah’ın şeâirinden kıl dık”126 Şeâirin an la mı ise, Al lah’ın di ni nin alâmeti olan özel lik ler dir.
Kur ban la il gi li bir çok ha dis-i şe rif var dır. Hz. Âişe (r. anhâ)’den ri va yet edi len şu ha dis bun lar dan bi ri si dir: “Âdemoğlu kur ban bay ra mı gü nün de kan akıt mak tan da ha se vim li bir iş ile Al lah’a yak la şa bil miş de ğil dir. Ka nı nı akıt tı ğı hay van kı ya met gü nü boy nuz la rı, ça tal tır nak la rı ve kıl la rı ile ge le cek tir. Akan kan ye re düş­me den ön ce, Yü ce Al lah ka tın da, yük sek bir ma ka ma ula şır. Bu ba kım dan kur ban la rı nı zı gö nül hoş lu ğu ile ke si niz.”127
Yü ce Al lah’ın ke si len kur ban la rın ne eti ne ve ne de ka nı na ih ti ya cı var dır. O’na ula şan sa de ce kur ban ke se­nin ni yet,ihlâs ve tak va sı dır. Bü tün amel le rin özü nü teş kil eden bu ni yet ve tak va ya Kur’an-ı Ke rim’de şöy le işa ret edi lir: “On la rın ne et le ri, ne kan la rı Al lah’a eri şir. Fa kat siz den ona yal nız tak va ula şır.”128
Enes (r.a)’in ri va yet et ti ği baş ka bir ha dis-i şe rif te şöy le bu yu ru lur: “Rasûlullah (s.a.s) be ya zı si ya hın dan çok, boy nuz lu iki koç kur ban et ti. Onun aya ğı nı hay va nın yan la rı na koy du ğu nu, bes me le çe kip tek bir ge tir­di ği ni ve eliy le on la rı kes ti ği ni gör düm.“129
Kur ban ay rı ca Hz. İb ra him’den ge len sün net ler den dir. Al lah Teâlâ, Hz. İs ma il’in kur ban edil me me si için onun ye ri ne kur ban lık gön de ril di ği ni şöy le açık lar: “Biz de ona bü yük bir kur ban lı ğı fid ye ve re rek kur tar­dık.”130
Kur ba nın meşrû kı lın ma sın da ki hik met ise sa yı sız ni met le re kar şı Al lah’a şük ret mek ve gü nah la rın ba ğış lan­ma sı nı di le mek tir. Kur ban ke sil mek le hem ke sen ai le, hem de yok sul lar te mel gı da mad de le rin den olan et ba kı mın dan ge niş li ğe ka vu şur. Bu yüz den fı tır sa da ka sın da kıy met ve ri le bi lir ken, kur ban da kıy me ti nin yok­sul la ra da ğı tıl ma sı ye ter li ol maz.
Ger çi her gün top lu mun et ih ti ya cı için yer yü zün de yüz bin ler ce hay van ke sil mek te dir. An cak bun lar dan yal­nız alım gü cü olan lar ya rar la nı yor. Kur ban et le rin den ise ço ğun luk la muh taç olan lar ya rar la nır. Kur ban ke­sil me si müs lü man lı ğa mah sus insanî ve top lum sal bir fe da kar lık ör ne ği dir.
 
   B - Kur ban Kes me nin Hük mü:
Kur ban bay ra mın da, Al lah’a yak laş mak ni ye tiy le kur ban kes mek hür, mukîm, müs lü man zen gin olan kim se­le re va cip tir. Zen gin den mak sad; te mel ih ti yaç la rı nın dı şın da üre yi ci (nâmî) ol sun ve ya ol ma sın ni sap mik ta­rı ma la sa hip ol mak tır. Bu da fit re ni sa bıy la ay nı olup, üze rin den bir yıl geç me si şar tı da aran maz. Ya ni bay­ram sa ba hı 200 dir hem gü müş ve ya 20 mis kal al tın ve ya bun la rın kar şı lı ğı olan pa ra ve ya ti ca ret ma lı na sa hip bu lu nan kim se ye kur ban va cip olur. Te mel ih ti yaç la ra ev, nor mal ev eş ya sı, bi nit, mes lek alet le ri ve ben zer le ri ile bak mak la yü küm lü ol du ğu kim se le rin bir yıl lık ge çim mas raf la rı da gi rer.131
Ha ne fi le rin kur ba nın va cip olu şu ko nu sun da da yan dık la rı de lil ler şun lar dır: Kur’an-ı Ke rim’de “Na maz kıl, kur ban kes” em ri amel ba kı mın dan “vü cub” bil di rir. Çün kü sa de ce Hz. Pey gam ber’e ait ol du ğu be lir til me­yen emir, üm me ti ni de kap sa mı na alır. An cak ayet te ço ğul sîgasının bu lun ma yı şı delâlette zan mey da na ge tir di ği için kur ba nın hük mü farz de ğil va cip de re ce sin de dir.
Di ğer ba zı ha dis-i şe rif ler de kur ba nın bu an la mı nı te yid et mek te dir. Hz. Pey gam ber (s.a.s); “Kur ban ke si­niz. Şüp he siz bu, ba ba nız İb ra him (a.s)’in sün ne ti dir.”132 bu yur muş tur. Bu ra da, Al lah el çi si kur ban kes me­yi em ret miş tir. Mut lak emir sîgası ise amel ba kı mın dan va ci bi ifa de eder. Şu ha dis-i şe rif de kur ba nın va cip­lik yö nü nü kuv vet len di rir: “Kim ge niş lik ve imkân bu lur da kur ban kes mez se bi zim namazgâhımıza yak laş­ma sın.”133 Böy le bir teh dit an cak va ci bin ter ki ha lin de söz ko nu su olur. Di ğer yan dan ba zı ha dis ler de kur­ba nın üm met için sün net ol du ğu nun be lir til me si va cip olu şu na en gel teş kil et mez. Çün kü “sün net”; yol, gi­diş, an la mı na ge lir.
Kur ban kes mek Ha ne fi le rin dı şın da ki üç mez he be gö re mü ek ked sün net tir. Gü cü ye te nin onu ter ket me si mek ruh tur. Şa fi i le re gö re, kur ban kes mek, tek ba şı na olan kim se hak kın da öm rün de bir de fa ay ni sün net­tir. Eğer ai le fart le ri bir den faz la ise kifâî sün net olur. Ai le bi rey le rin den her han gi bi ri si bu nu ye ri ne ge ti re­cek olur sa, hep si için ye ter li olur.132
Mez hep imam la rı nın ço ğun lu ğu bu ko nu da şu ha dis-i şe rif le re da ya nır lar. Üm mü Se le me (r. anhâ)’nın ri va­yet et ti ği ne gö re, Rasûlullah (s.a.s) şöy le bu yur muş tur:
“Zi hic ce’nin hilâlini gö rüp siz den bi ri niz kur ban kes mek is ter se, saç la rı nı ve tır nak la rı nı kes me sin.”135 Bu ha dis-i şe rif, gü cü ye te nin kur ban ke sip kes me me ko nu sun da ser best bı ra kıl dı ğı nı ifa de et mek te dir. Bir şe­yi is te ğe bağ lı bı rak mak ise onun va cip ol ma sı na en gel dir.
Baş ka bir de lil İbn Ab bas (r. anhümâ)’nın ri va yet et ti ği şu ha dis tir: “Hz. Pey gam ber’in şöy le bu yur du ğu nu işit tim: Üç şey var dır ki, ba na farz dır, si zin için na fi le dir: Vi tir na ma zı, kur ban kes mek ve kuş luk na ma­zı.”136.
Fa kih le rin ço ğun lu ğu kur ban kes me yi ço cuk do ğun ca ke si len aki ka kur ba nı na ben zet miş ler dir. Ay rı ca kur­ban kes me yen le il gi li teh dit bil di ren ha dis de, cu ma gü nü boy ab des ti al ma yı bil di ren şu ha di se ben zer: “Cu ma gü nü gus let mek, er gin lik ça ğı na gel miş her ki şi için va cip tir”137 Hal bu ki bu boy ab des ti va cip de ğil müs te hap tır.
Di ğer yan dan Hz. Ebu Be kir ve Ömer’in  kur ban kes me dik le ri ne da ir ha ber ler de bu nu gös ter mek te dir. On­la rın kur ban kes me me le ri nin se be bi, in san la rın bu nu va cip gör me le rin den kork ma la rı idi. An cak Ha ne fi ler, on la rın bir ve ya iki yıl kur ban kes me yi şi ni ni sap mik ta rı ma la sa hip ol ma yış la rıy la açık lar. Çün kü bu iki ha li fe bey tül mal den sa de ce ken di le ri ve ai le fert le ri ne ye te cek ka dar ma aş alı yor lar dı.138
Bir ai le den tek ki şi nin ke se ce ği kur ba nın ye ter li ol du ğu nu söy le yen Şa fi i le rin bu ko nu da da yan dık la rı de lil Mih nef b. Sü leym (r.a)’in ri va yet et ti ği şu ha dis tir: “Hz. Pey gam ber (s.a.s) ile bir lik te du ru yor duk. Onun şöy le de di ği ni işit tim: “Ey in san lar! Her ai le hal kı na her yıl için bir kur ban ge re kir.”139 Di ğer yan dan Hz. Pey gam ber (s.a.s) se miz, boy nuz lu ve si yah-be yaz iki adet ko çu, bi ri si ni üm me ti adı na, di ğe ri ni de ken di si ve ai le fert le ri adı na kes miş tir.140
Tek ba şı na olan kim se nin öm rün de bir de fa kur ban kes me si nin ay ni sün net olu şu ko nu sun da Şa fi i le rin de­li li, em rin tek ra rı ge rek tir me di ği şek lin de ki gö rüş le ri dir. Bu ra da em rin ye ri ne ge ti ril me si en az mik tar la müm kün olur, o da bir de fa yap mak la ger çek le şir.141
eş-Şevkanî (ö.1250/1834) kur ba nın sün net ol du ğu nu ka bul eden le rin da yan dı ğı ha dis le rin ten ki di ni yap tık­tan son ra şöy le de mek te dir: Bu ha dis ler den hiç bi ri de lil ola rak ile ri ye sü rü le cek kuv vet te de ğil dir.142
 
   C - Kur ban Kes mek le Mü kel lef Olan da Ara nan Şart lar:
Müs lü man, hür, er gin, akıl lı, mu kim ve gü cü ye ten kim se nin kur ban kes mek le yü küm lü ol du ğu üze rin de fa­kih le rin gö rüş bir li ği var dır. Seferî, kü çük, ço cuk ve akıl has ta la rı için kur ban ge re kip ge rek me ye ce ği ko nu­sun da ise fark lı gö rüş ler öne sü rül müş tür.
Ebu Ha ni fe ve Ebu Yu suf’a gö re, kur ban kes mek le yü küm lü lük için akıl ve bü luğ şart de ğil dir. Zen gin olan ço cu ğun ve ya akıl has ta sı nın ma lın dan ve li si nin kur ban kes me si ge re kir. Bu ço cuk ve ya akıl has ta sı bu kur­ba nın etin den yer, ge ri ka la nı da el bi se gi bi ayn’ın dan ya rar la na bi le ce ği bir şey ile mü ba de le edi le bi lir.
İmam Mu ham med’e gö re ise akıl ve bü luğ şart tır. Bu yüz den ço cuk la rın ve akıl has ta la rı nın mal la rın dan kur ban ke sil me si ge rek mez. Fetvâya esas alı nan gö rüş de bu dur. Ve li le ri ke se cek ol sa pa ra sı nı taz min et­me le ri ge re kir. An cak bir kim se nin ken di ma lın dan kü çük ço cu ğu için kur ban kes me si men dup tur.143
Şa fii ve Han be li le re gö re, kü çük ço cuk için kur ban kes mek sün net de ğil dir. Ma li ki le re gö re ise sün net tir.144
Ha ne fi le re gö re, yol cu ya kur ban kes mek va cip de ğil dir. Çün kü Hz. Ebu Be kir ve Hz Ömer yol cu ol duk la rın da kur ban kes mez ler di. Hz.Ali’den şöy le de di ği ri va yet edil miş tir: “Yol cu olan kim se ye cu ma na ma zı da, kur ban kes mek de va cip de ğil dir.”145 Çün kü yol cu için kur ban kes mek te ve eti nin de ğer len di ril me sin de bir ta kım güç lük ler var dır. Bu, ne den le yol cu dan güç lü ğü kal dır mak için cu ma gi bi kur ban da ona va cip de ğil dir.146
Ha ne fi ler dı şın da ki üç mez he be gö re kur ban kes mek yol cu için de sün net tir. Yal nız Ma li ki le re gö re hac sı ra­sın da sün net olan hedy kur ba nı dır.147
   Kesilecek kur ba nın ge çer li ol ma sı için ay rı ca ni yet et mek de şart tır. Çün kü hay van iba det mak sa dı ile de et mak sa dı ile de ke si le bi lir. Hz. Pey gam ber; “Amel ler ni yet le re gö re dir ve her ki şi için ni yet et ti ği var­dır.”148 bu yur muş tur.
Di ğer yan dan bir den faz la ki şi nin or tak ol ma sı nın ge çer li ol du ğu kur ban lar da, Al lah’a ya kın laş ma yı is te me­yip sa de ce et mak sa dıy la ke sen kim se nin or tak ol ma ma sı da şart tır. Me se la; bir de ve ve ya bir sı ğır da ye di ki şi or tak ol sa iç le rin den yal nız bi ri si et mak sa dıy la or tak ol muş bu lun sa hiç bi ri si nin kur ba nı sa hih ol maz. Çün kü Al lah’ın rı za sı nı ka zan mak ka nın akı tıl ma sı ile ger çek le şir, bu ise par ça lan ma ka bul et mez.149
 
 
D- Kur ban Kes me nin Vak ti ve Şek li:
Kur ban ke si le cek za man, kur ban bay ra mı nın bi rin ci,ikin ci ve üçün cü gü nü dür. Fa kat bi rin ci gü nün de kes­mek da ha fa zi let li dir.
Kur ban lar şe hir ler de ve ya bay ram na ma zı kı lı nan di ğer yer le şim mer kez le rin de na maz dan son ra, bay ram na ma zı kı lın ma yan köy ler de ve gö çe be lik te de bay ram gü nü tan ye ri nin ağar ma sın dan son ra ke si lir. İlk vak ti bu dur. Son va kit ise bay ra mın üçün cü gü nü gü ne şin bat ma sın dan az ön ce si ne ka dar de vam eder. Bir özür se be biy le bay ram na ma zı na gi de me yen kim se, na maz kı la cak ka dar bir vak tin geç me sin den son ra kur ba nı nı ke se bi lir. Kur ba nı ge ce le yin kes mek ten zi hen mek ruh tur. Çün kü ge ce ka ran lık se be biy le ke sim işin de yan lış lık yap ma ih ti ma li var dır.
Kur ba nın ke sim vak tiy le il gi li çe şit li ha dis-i şe rif ler nak le dil miş tir. Berâ b. Âzib (r.a)’in şöy le de di ği ri va yet edil miş tir: “Ra su lul lah (sa.s) bu yur du ki: “Bi zim bu gü nü müz de ilk ya pa ca ğı mız iş na maz kıl mak, son ra dö­nüp kur ba nı mı zı kes mek tir. Kim böy le ya par sa bi zim sün ne ti mi ze uy muş olur. Her kim bun dan ön ce kur ba­nı nı ke se cek olur sa, bu kur ban ai le si ne tak dim et ti ği et ten baş ka bir şey ol maz. Bu nun kur ban ol ma sı söz­ko nu su de ğil dir.”150 Bu ha dis-i şe ri fe gö re, are fe gü nü gün düz ve ya ge ce ya hut bay ra mın ilk gü nü, bay­ram na ma zı kı lı nan yer ler de na maz dan ön ce ke si le cek hay van kur ban hük mün de ol maz.
Enes (r.a)’ten ri va yet edi len bir ha dis te şöy le bu yu ru lur: “Kim na maz dan ön ce kur ban ke ser se bu nu ia de et sin. Her kim na maz dan son ra ke ser se onun bu iba de ti ta mam olur ve müs lü man la rın sün ne ti ne isa bet et miş olur.”151
Kur ban kes me sü re si ni üç gün le sı nır la ma şu de lil le re da ya nır: Hz. Ömer, Hz. Ali ve İbn Ab bas (r. an­hüm)’den nak le dil miş tir: “Kur ban kes me gün le ri üç gün dür, ilk gün en fa zi let li si dir.”152 Ay rı ca İbn Ömer (r. an hü ma) de şöy le de miş tir: “Kur ban gün le ri bi rin ci kur ban gü nün den son ra iki gün dür.”153
Mâliki ve Han be li ler de Ha ne fi ler gi bi kur ban kes me sü re si ni üç gün ola rak ka bul eder ler.
 
İmam Şa fi i ye gö re ise kur ban kes me sü re si dört gün olup teş rik gün le ri nin so nu na ka dar de vam eder. Da­yan dık la rı de lil şu ha dis ler dir: “Are fe bü tü nüy le vak fe ye ri dir ve bü tün teş rik tek bir le ri de kur ban kes me za­ma nı dır”154 İbn Hıb ban’ın bir ri va ye tin de, ise; “Bü tün teş rik gün le rin de kur ban ke si lir”155 de ni lir. Teş rik gün le ri bay ra mın dör dün cü gü nü nü de içi ne alır.
Kur ban lar kıb le ye ya tı rı la rak (Bis mil la hi Al la hu ek ber) di ye ke si lir. Bu nu müm kün olur sa sa hi bi kes me li dir, bu müm kün ol maz sa uy gun bir müs lü ma na em re dip kes tir me li, ken di si de ba şın da bu lun ma lı ve şu aye ti oku ma lı dır:
 
 
 
   “Şüp he siz be nim na ma zım, kur ba nım ve di ğer iba det le rim, di ri li ğim ve ölü müm âlemlerin Rab bı olan Al lah için dir. O’nun or ta ğı yok tur.”156
Yal nız kur ban sa hi bi nin bes me le si ye ter li ol maz, kur ba nı ke sen “Bis mil la hi Al la hu ek ber” de me li dir. Bes me­le yi kas ten ter ke der se kur ba nın eti ye nil mez. Kur ban sa hi bi eli ni ka sa bın eli üze ri ne ko ya rak kur ba nı ke­ser ler se, iki si nin de bes me le de bu lun ma la rı ge re kir. Bi ri si kas ten bes me le yi ter ket se eti ye nil mez.
Kur ban bay ra mın da ke sil mek üze re sa tın alın mış olan kur ban hay va nı ke sil me yip de, bay ra mın üç gü nü geç miş bu lun sa, eğer bu hay van mev cut ise ken di si ni, istihlâk edil miş ise kıy me ti ni yok sul la ra ta sad duk et­mek ge re kir. Er te si yı la bı ra kı la maz.
Kur ba nın va cip ol ma sı için, ke sim sü re si nin so nu ge çer li dir. Bu na gö re, kur ban bay ra mı nın  üçün cü gü nü, gü neş bat maz dan ön ce zen gin olan mü kel lef bir müs lü ma na kur ban va cip olur. Bun dan ön ce ki sü re de fa kir ol ma sı hük mü de ğiş tir mez. Bu nun ak si ne bay ra mın üçün cü gü nü gü neş bat ma dan bi raz ön ce fa kir dü şen ve ya ve fat eden müs lü man dan da kur ban yü küm lü lü ğü kal kar.
İn san lar bay ram gü nü nün ta yi nin de ya nıl sa lar ve na maz kı lıp kur ban la rı nı kes tik ten son ra, o gü nün are fe gü nü ol du ğu nu an la sa lar, kıl dık la rı na maz ve kes tik le ri kur ban lar ye ter li olur. Çün kü bu gi bi yan lış lık lar dan sa kın mak her za man müm kün ol ma ya bi lir. Bu yüz den müs lü man la rın iba det ve ta at la rı nı ko ru mak ama cıy la bu ko nu da ce vaz hük mü ve ril miş tir.
Zil hic ce nin onun cu gü nü ol du ğu ze val vak tin den ön ce sa bit olur sa bay ram na ma zı kı lı nır. Bun dan son ra kur ban lar ke si lir. Fa kat ze val vak tin den son ra sa bit olur sa, o gün ar tık bay ram na ma zı kı lın maz, kur ban lar ke si le bi lir. Er te si gü nü de bay ram na ma zı kı lı nır.157
Hay va nı ke si le ce ği ye re ezi yet ver me den gö tür me li ve kes kin bı çak la ke sip ken di si ne zah met ver me me li dir. De ri si, hay van sü kü net bul duk tan son ra so yul ma lı dır. Kur ban sa hi bi, kur ban ke sil di ği gün ilk yi ye ce ği ni kur­ba nın ci ğe rin den ye me ği ter cih et me li dir, bu men dup tur.
 
>II- KUR BA NIN TÜ RÜ VE AYIP LI OLUP OL MA MA SI
 
   Kur ban lar; yal nız ko yun, ke çi, de ve ve sı ğır tü rü hay van lar dan ke si le bi lir. Man da lar da sı ğır tü rün den sa­yı lır. Bun la rın er kek le ri ile di şi le ri eşit tir. Bu nun la bir lik te ko yun tü rü nün er ke ği ni kur ban et mek da ha fa zi let­li dir. Ke çi nin er ke ği ile di şi si kıy met çe eşit ol sa lar di şi si ni kur ban et mek da ha fa zi let li dir. Yi ne de ve nin ve ya sı ğı rın er ke ği ile di şi si et çe ve ya kıy met çe eşit olur lar sa di şi si nin kur ban ke sil me si da ha fa zi let li dir.158
Ya ban sı ğı rı, ge yik gi bi ya ba ni hay van lar la, ta vuk, ho roz, kaz gi bi ev cil hay van lar kur ban edi le mez ler.
Al lah Teâlâ şöy le bu yur mak ta dır: “Her üm met için kur ban kes me yi meşrû kıl dık. Ta ki Al lah’ın ken di le ri ne rı­zık ola rak ver di ği hay van la rın üze ri ne Al lah’ın adı nı anıp (o şe kil de bo ğaz la sın lar)”159
Di ğer yan dan ne Hz. Pey gam ber’den ve ne de as hab-ı ki ram dan bun la rın dı şın da bir hay va nı kur ban et tik­le ri nak le dil miş tir.
Ko yun ve ke çi ya bi rer ya şı nı bi tir miş bu lun ma lı ve ya ko yun lar ye di se kiz ay lık ol du ğu hal de bi rer ya şın da imiş gi bi gös te riş li ol ma lı dır. Hz. Pey gam ber şöy le bu yur muş tur: “Ko yun tü rün den kur ban ola rak ce zea  ye­ter li dir.”160 Ce zea bir ya şı nı ta mam la mış ko yun an la mı na gel di ği gi bi, al tı ayı nı dol dur muş, fa kat bir ya şın­da ki ko yun lar ka dar gös te riş li olan ku zu yu da ifa de eder. Ce zea; sı ğır tü rün de üç, de ve tü rün de beş ya şı­na bas mış hay van de mek tir.161 Bu yüz den de ve en az beş ya şı nı, sı ğır iki ya şı nı bi tir miş olun ca kur ban ke­si le bi lir.
Bir ko yun ve ya ke çi yal nız bir ki şi için kur ban ke si le bi lir. Bir de ve ve ya sı ğır ise bir den ye di ki şi adı na ka dar ke si le bi lir. Ye ter ki or tak lar dan her bi ri müs lü man olup, bu hay va nın ye di de bi ri ne mâlik ol sun ve ken di his­se si ni Al lah rı za sı için ke se cek bu lun sun.
Bir kim se tek ba şı na kes mek için al dı ğı bir de ve ve ya sı ğı ra da ha son ra al tı ki şi nin da ha or tak ol ma sı na ra zı ola rak bir lik te kes se ler kur ban ca iz olur. An cak bun da ke ra het var dır. Al dı ğı pa ra yı ta sad du ku da ha uy gun­dur.
Or tak lar ke si len kur ban dan pay la rı nı ayır mak is ter ler se tar tı ile ayı rır lar, gö tü rü yo luy la ayı ra maz lar.
İmam Ma lik’e gö re bir de ve ve ya sı ğır bir ai le fert le rin den ye di ve ya da ha çok kim se adı na kur ban  ola bi lir. Fa kat baş ka baş ka ai le fert le ri için ye di den az ol sa lar da ca iz ol maz.162
Ca bir (r.a)’den şöy le de di ği ri va yet edil miş tir: “Hu dey bi ye’de Rasûlullah (s.a.s) ile bir lik te kur ban kes tik. De ve yi de sı ğı rı da ye di ki şi için kes tik.”163
Bir hay va nın kur ban ol ma sı nı en gel le yen ni te lik ler dört ta ne dir. Bir gö zün kör lü ğü nün açık ça bel li ol ma sı, apa çık has ta lık, to pal lık ve ile ri de re ce de za yıf lık. De lil; Be ra b. Âzib (r.a)’den ri va yet edi len şu ha dis tir: Ra­su lul lah (sa.s) şöy le bu yur muş tur: “Dört özel lik kur ban lık lar da ca iz de ğil dir. Açık ca bel li olan kör lük, açık ça bel li olan has ta lık, bel li olan to pal lık, ili ği ku ru muş de re ce de za yıf lık.”164
Müc te hid ler bu dört ku su ra kı yas ya pa rak baş ka bir ta kım ku sur lar da ha ek le miş ler dir ki, bun lar bu ayar da ve ya da ha kö tü ku sur lar dır. İki gö zü ve ya bir gö zü kör ol mak, diş le ri nin ço ğu düş müş ve ya ku lak la rı ke sil­miş ol mak, boy nuz la rı nın bi ri ve ya iki si kö kün den kı rıl mış ol mak, ku la ğı nın ve ya kuy ru ğu nun ya rı sın dan ço­ğu ve ya me me le ri nin baş la rı kop muş bu lun mak, do ğuş tan ku lak la rı ve ya kuy ru ğu bu lun ma mak ve ya aya ğı ke sil miş ol mak bun lar ara sın da dır. Bu de re ce ku sur lu olan bir hay van Yü ce Al lah’a kur ban ola rak tak dim edi le mez.
Kur ban lık hay va nın şa şı, to pal, uyuz lu ve de li ol ma sın da, boy nuz lu ve ya boy nuz suz ve ya boy nu zu nun bi­raz kı rık bu lun ma sın da ve ku lak la rı nın de lin miş ve ya eni ne ya rıl mış ol ma sın da, ku lak la rı nın ucun dan ke si lip sar kık bir hal de bu lun ma sın da, diş le ri nin azı düş müş ol ma sın da, cin sel or ga nı bu lun ma yıp mec bup ve ya bur ma bir hal de ya şa ma sın da bir sa kın ca yok tur.
Kur ban kes mek le yü küm lü olan bir kim se nin sa tın al dı ğı kur ban da, yu ka rı da be lirt ti ği miz kur ban ol ma ya en gel ola cak ku sur lar dan bi ri da ha son ra mey da na gel se, ye ri ne baş ka sı nı alıp kes me si ge re kir. Fa kat fa­kir kim se nin al dı ğı kur ban da böy le bir ku sur mey da na gel se, yi ne kur ban ke sil me si ca iz olur, ye ri ne baş ka­sı nı al ma sı ge rek mez. Hat ta fa ki rin böy le ayıp lı bir hay va nı sa tın alıp kes me si de ye ter li olur. Çün kü bu kur­ban, onun hak kın da bir na fi le den iba ret tir. Na fi le ler de ise ge niş lik var dır.
Ha ne fi ler dı şın da ki üç mez hep ima mı na gö re zen gin hak kın da da ye ter li olur. Baş ka sı nı al ma sı ge rek mez.
Zen gin kim se nin al dı ğı kur ban, he nüz ke sil me den öl se ye ri ne baş ka sı nı al ma sı ge re kir. Fa kir kim se nin al dı­ğı kur ban öl se, baş ka sı nı al ma sı ge rek mez.
Zen gin kim se nin al dı ğı kur ban kay bol sa ve ya ça lın sa da, ye ri ne baş ka sı nı kes tik ten son ra bu lun sa ar tık bu nu da kes me si ge rek mez. Çün kü kur ban yü küm lü lü ğü nü ye ri ne ge tir miş du rum da dır. Fa kat fa kir kim se­nin bu tak dir de kes me si ge re kir. Çün kü onun sa tın al dı ğı kur ban, adak ni te li ğin de be lir li ha le gel miş ve ken di si ne va cip ol ma dı ğı hal de bu kur ba nı üze ri ne borç ha li ne ge tir miş tir.
Kur ban için alı nan hay van, kay bol duk tan ve ya ça lın dık tan son ra ye ri ne baş ka hay van alı nıp da da ha son ra bay ram gün le ri çık ma dan bu lun sa; eğer sa hi bi zen gin se bun lar dan di le di ği ni kur ban eder. An cak son ra dan al dı ğı nın kıy me ti ek sik ol du ğu hal de onu ke ser se, ara da ki ek sik mik ta rı ta sad duk eder. Fa kat fa kir ise her iki si ni de kes me si ge re kir. Çün kü bun lar onun hak kın da adak kur ba nı ni te li ğin de dir. Bu nun la bir lik te bir gö­rü şe gö re yal nız bi ri si ni kes me si de ye ter li dir.
Kay bo lan kur ban lık hay van ye ri ne alı nan ikin ci kur ban lık hay van he nüz ke sil me den kur ban kes me gün le ri geç tik ten son ra ön ce ki kur ban lık bu lun sa sa hi bi bun lar dan hiç bi ri ni kes mez, bel ki bun la rın en de ğer li si ni ta sad duk eder.
Kur ban et mek için alı nan bir hay va nı sat mak Ebu Ha ni fe ile Mu ham med’e gö re ke ra het le bir lik te ca iz dir. Bu du rum da ye ri ne mis li ni ve ya da ha pa ha lı sı nı alıp kur ban eder. Ebu Yu suf’a gö re ise bu kur ba nı sat ma sı ca iz de ğil dir. Çün kü böy le bir hay van va kıf ni te li ğin de dir. Vak fe di le nin sa tıl ma sı ise ca iz de ğil dir.
Kur ban lık do ğu ra cak olur sa yav ru su ana sı ile bir lik te ke si lir. Çün kü bu, ana sı na ta bi dir. Eğer ke sil me yip de sa tı lır sa, pa ra sı nın ta sad duk edil me si ge re kir.165
 
>III- KUR BA NIN ETİ VE DE Rİ Sİ İLE İL Gİ Lİ HÜ KÜM LER:
 
Adak ka bi lin den ol ma yan kur ba nın etin den sa hi bi zen gin ol sun ve ya ol ma sın ken di si yi ye bi le ce ği gi bi fa kir ol ma yan kim se le re de ye di re bi lir ve da ğı ta bi lir. Fet va bu şe kil de dir.
Kur ba nı da ğıt ma oran la rı nın üç te bir ol ma sı müs te hap tır. Sa hi bi, kur ba nın üç te bi ri ni ken di si yer, üç te bi ri ni zen gin bi le ol sa dost la rı na ik ram eder, üç te bi ri ni de yok sul la ra ta sad duk eder. De lil, Cenâb-ı Hakk’ın şu buy ru ğu dur: “On lar dan yi yin ve eli dar ola na ve yok su la ye di rin.”166 “Etin den yi yin ve on dan di le nen, di­len me yen yok sul la ra ye di rin.”167
İbn Ab bas (r. anhümâ), Hz. Pey gam ber (s.a.s)’in kur ba nıy la il gi li ola rak şu nu nak let miş tir: “O, üç te bi ri ni ai­le hal kı na ye di rir, üç te bi ri ni yok sul olan kom şu la rı na ye di rir, ge ri ka lan üç te bi ri ni de ta sad duk eder di.”168
Di ğer yan dan or ta hal li bu lu nan kur ban sa hi bi nin na fa ka sı nı te min et mek le yü küm lü ol du ğu kim se ler çok olur sa, bu tak dir de kur ba nın eti ni on la rın ye me le ri için alı ko ya bi lir, bu men dup tur.
Hz. Pey gam ber, ön ce le ri kur ban et le ri nin üç gün den faz la sak lan ma sı nı ya sak la mış, an cak son ra dan bun­la rın sak la na bi le ce ği ne izin ver miş tir. Bir ha dis-i şe rif te şöy le bu yu ru lur: “Ben siz le re azık is te mek mak sa­dıy la ge len be de vi Arap lar se be biy le üç gün den faz la kur ban et le ri ni sak la ma nı zı ya sak la mış tım. Şim di Al­lah bol luk ih san et miş bu lu nu yor. Uy gun  gör dü ğü nüz şe kil de sak la ya bi lir si niz.”169  Baş ka ha dis-i şe rif ler­de yer alan “Yi yi niz, sak la yı nız ve ta sad duk edi niz” ve ya “Yi yi niz, ye di ri niz ve sak la yı nız”170 ifa de le ri kur­ban sa hi bi ne ken di du ru mu na gö re ha re ket ede bil me imkânını ver mek te dir.
Baş ka bir gö rü şe gö re yok sul kim se, kur ban bay ra mın da kur ban ol mak üze re sa tın alıp kes ti ği hay va nın etin den yi ye mez. Çün kü ken di si ne va cip ol ma dı ğı hal de bu şe kil de kur ban lık alıp kes me si bir adak ni te li ğin­de dir. Ada yan kim se ise adak kur ba nı nın etin den yi ye mez. Onu eşi ne, usul ve füruûna ve ya zen gin kim se­le re ye di re mez. Ye di rir se kıy me ti ni taz min et me si ge re kir.
Kur ba nın de ri, et, yağ, baş, ayak, yün ve süt gi bi par ça la rı nın sa tıl ma sı mek ruh tur. Bu is ter va cip, is ter na­fi le kur ban ol sun hü küm de ğiş mez. Eğer böy le bir şey ya pı lır sa kıy me ti ni ta sad duk et mek ge re kir. Bun dan ka sap üc re ti de ve ril mez. Çün kü Hz. Pey gam ber şöy le bu yur muş tur: “Kur ba nın de ri si ni sa tan kim se nin kur­ba nı ol maz.”171 Hz, Ali (r.a)’den şöy le de di ği ri va yet edil miş tir: “Rasûlullah (s.a.s), de ve ler kur ban ke si lir­ken ba şın da dur ma mı, de ri le ri ni ve sırt la rın da ki çul la rı nı pay laş tır ma mı em ret ti ve on lar dan her han gi bir şe­yi ka sap üc re ti ola rak ver me yi ba na ya sak la dı ve “Ka sap üc re ti ni biz ken di miz ve ri riz” bu yur du.”172
Kur ba nın de ri si ta sad duk edi lir ve ya on dan sec ca de ve ya sof ra gi bi ev de kul la nı la cak bir şey ya pı lır. Ke sil­me den ön ce yün le ri ni kırk mak mek ruh tur. Kır kı la cak olur sa ta sad duk edil me li dir. Fa kat ke sil dik ten son ra yü nü yo lu nup ve ya kır kı lıp kul la nı la bi lir. De ri ka lı cı olan ve ken di si ile ya rar la nı lan şey le mü ba de le edi le bi lir. An cak na kit pa ra ile sa tı la maz ve bu de ri ye ni le cek içi le cek şey ler gi bi tü ke tim mad de le ri ile de mü ba de le edi le mez. Hz. Âişe (r.anhâ)’nin ve di ğer ba zı sa ha bi le rin kur ban de ri le rin den su tu lu mu yap tık la rı ri va yet edil miş tir.173
Kur ba nın, ze kat ta ol du ğu gi bi ke sil di ği bel de den baş ka bir ye re nak le dil me si mek ruh tur. An cak ken di hı­sım la rı na ve ken di bel de sin de da ha muh taç olan la ra gön der me du ru mu müs tes na dır.
Bir kim se ken di ma lın dan alıp se va bı nı bir ölü ye ba ğış la mak üze re bay ram gün le rin de kur ban ke se bi lir, kes ti ği bu kur ba nın etin den yi ye bi lir, baş ka la rı na da ve re bi lir. Ter cih edi len gö rüş bu dur. Fa kat bir kim se ve fat eden ki şi nin em ri ile, onun adı na ke se ce ği kur ba nın etin den yi ye mez. Bu nu tam ola rak ta sad duk et­me si ge re kir.174 Ölü için ke si le cek böy le bir kur ban da kur ban bay ra mı gün le rin de ke si lir, are fe gü nü ke si­le mez.
Hun neş (r.a)’den şöy le de di ği ri va yet edil miş tir: “Hz. Ali’yi iki koç ke ser ken gör düm ve ona: “Bun lar ne dir?” di ye sor dum. Hz. Ali: “Rasûlullah (s.a.s.) ba na ken di si için kur ban kes me mi va si yet et miş ti; iş te ben on la rı ke si yo rum” de di.”175
Şa fi i le re gö re, iz ni ol mak sı zın baş ka sı adı na kur ban ke si le mez. Va si yet et me miş se ölü adı na da kur ban ke­sil mez. Çün kü Yü ce Al lah: “İn san için yal nız ça lış tı ğı nın kar şı lı ğı var dır.”176 bu yur muş tur.
Zen gin için ge rek li olan kur ba nın rük nü, kur ban lık hay va nı bo ğaz la yıp ka nı nı akıt mak tır. Bu ol ma dık ça kur­ban yü küm lü lü ğü ye ri ne ge ti ril miş ol maz. Bu yüz den kur ban lık hay va nın ke sil mek si zin ta sad duk edil me si ca iz de ğil dir. Fa kat her han gi bir se bep le a lı nan kur ban lık bir hay van ke sil me den bay ra mın üçün cü gü nü gü neş bat mış ol sa, ar tık di ri ola rak ta sad duk edil me si ge re kir. Çün kü kan akıt ma ta sad du ka dö nüş müş olur. Bu nun etin den sa hi bi yi ye mez.
Bir kur ba nı ehl-i ki tap bir kim se nin kes me si mek ruh tur. Ate şe ta pan ve ya inkârcı bi ri si nin kes me si ise as la ca iz de ğil dir. Fa kat ke si len bir kur ba nın etin den bir gayr-i müs li me hi be yo luy la ve ril me sin de bir sa kın ca yok tur.
Kaynak Hamdi Döndüren  Erkam Yayınevi