Dr. Aygen TÜMER

Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araştırma Merkezi (HATAM)

HIV/AIDS hastalığının tedavisinde başarıların sınırlı olması ve etkin bir aşının henüz bulunmaması nedeniyle korunma büyük önem taşımaktadır. HIV/AIDS hastalığı ülkelerarası sınır tanımayan ve pandemi haline gelmiş bir infeksiyon tablosudur. İnfeksiyonlar ile mücadelede yapılması gereken infeksiyon zincirinin kırılmasıdır. Üç halkadan meydana gelen bu zincirin bir ucunda “kaynak”, bir ucunda “bulaşma yolu” ve diğer ucunda da “sağlam kişi” düşünülmelidir. HIV infeksiyonundan korunmada bu üç halka ayrı ayrı düşünülerek, her bir halka için tedbirler alınmalıdır.


Sağlık personeline HIV bulaşma riski;

Sağlık personeline HIV infeksiyonunun geçişi kullanılmış iğne, enjektör batması ile, kesici-delici aletlerle yaralanma ile, infekte sıvıların mukozalara sıçraması ile ve bütünlüğü bozulmuş deri ile mümkün olabilmektedir.

Temas eden kan miktarı bulaşma riskinin en önemli belirleyicilerinden biridir. İğne batması ile bulaşma riski, iğnenin çapının genişliği, yaranın derinliği ve boyutu, kontaminasyon miktarı ve iğne üzerinde kanın varlığı ile bağlantılıdır. Ayrıca, kaynak hastanın serokonversiyon döneminde veya hastalığın geç evresinde bulunması yüksek viremi nedeni ile riski artırmaktadır. Ortalama risk HIV infeksiyonu için % 0.2-0.5’tir.


Araştırmalar göstermektedir ki;

30 yıllık meslek hayatında bir doktorun kesici-delici alet yaralanması sonucunda HIV ile infekte olma riski:

HIV seroprevalansı yüksek acil servislerde %1.4 iken, HIV seroprevalansı düşük acil servislerde %0.1 oranındadır.

Sağlık çalışanlarında kesici-delici alet yaralanması sonrası bulaşma riski;

ABD’de yıllık insidans,

CDC (1997-1998): Hastane ortamında 384.325 kesici-delici alet yaralanması (%57 eksik bildirim oranı)

IHCWSC (2000): Hastane ortamında 295.082 kesici-delici alet yaralanması (% 39 eksik bildirim oranı) olarak bildirilmektedir.

HIV infekte kanla temas sonrası bulaşma riski:

Perkutan yolla meydana gelen yaralanmalarda: %0.3,

Mukoza ile temas: %0.09 olarak bildirilmektedir.

Bütünlüğü bozulmuş cilt ile temasta HIV infeksiyon geçiş oranı, mukoza ile temasa göre daha düşük oranda görülmektedir. HIV infekte diğer vücut sıvıları veya dokular ile temasta geçiş oranı, HIV infekte kanla temasa göre düşük oranda görülmektedir.

Sağlık personelinin korunması:

Sağlık personelleri anamnez ve fizik muayene ile infekte hastaları ayırt etme olanağına sahip olamadıklarından tüm hastaların kan ve diğer vücut sıvılarını potansiyel infekte kabul ederek “standart önlemler”e uyarak çalışmalıdırlar.

Standart Önlemler Şunlardır:

HER HASTAYA İNFEKTE OLDUĞU KABUL EDİLEREK YAKLAŞILMALI!
Kan ve her tür vücut salgısı ile,
Mukoza ile,
Bütünlüğü bozulmuş ciltle temas sırasında ELDİVEN  giyilmeli, eldiven çıkarıldıktan sonra el hijyeni sağlanmalıdır.
Hastanın sekresyonlarının etrafa sıçrama ihtimalinin yüksek olduğu durumlarda ek bariyer önlemleri
Maske,
Önlük,
Gözlük kullanılmalıdır.

Hepatit veya HIV marker sonuçları bilinen veya bilinmeyen tüm hastalarda bu önlemlere uyulmalıdır.

 HIV İnfeksiyonu Bulaşma Sonrası Korunma (BSK)
Sağlık personelinin HIV ile temasında öncelikle bulaşma yerinin dekontaminasyonu yapılmalı, deri ise su ve sabunla, göz ise steril salin ile, ağız ve burun ise suyla iyice yıkanmalıdır.
Hastaya ait tüm bilgiler gizli tutulmalıdır.
Bulaşmada bazal olarak HIV antikor testi yapılmalı, ilk değerlendirme saatler içinde tamamlanmalıdır.
BSK endikasyonu varsa antiretroviral ilaçlara hemen başlanmalıdır. İdeali 1-2 saat içinde tedaviye başlanmasıdır. 24-36 saatten uzun gecikme durumunda etkinlik azalmaktadır.
Antiretroviral ilaç seçerken ayrıntılı öykü alınmalı (diğer hastalıklar, gebelik, emzirme, diğer ilaçlar gibi), risk kategorisine göre BSK için seçilecek ilaçlar  belirlenmeli ve kombinasyon tedavisi başlanmalıdır.
Tedaviye başlanan olgular 72. saat sonunda yeniden değerlendirilmeli ve HIV antikor testi 6. hafta, 12. hafta ve 6. ay sonunda tekrarlanmalıdır.
Akut retroviral sendromla uyumlu bir klinik tablo gelişmesi durumunda HIV antikor testi tekrarlanmalıdır.
Rutin takip amacıyla p24 antijeni ve direkt virus saptama yöntemlerinin kullanılması önerilmemektedir. 
Tedaviye başlamadan önce ve 2. hafta sonunda tam kan sayımı, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri yapılmalıdır.
Kişiye yan etkilerle ilgili bilgilendirme yapılmalıdır.
Danışmanlık hizmeti verilmelidir.

Ülkemizde henüz sayıları binlerle ifade edilen HIV/AIDS vakaları için, hasta sayıları milyonları bulan ülkelerden örnek alarak korunmayı öğrenmek, öğretmek ve  davranış değişikliğinde bulunulmasını sağlamak hepimizin görevi olmalıdır. En önemlisi de HIV infekte kişileri toplumdan dışlamadan hep beraber elele vererek yaşamalıyız ki, bu hastalığa karşı mücadele edebilelim.

KAYNAKLAR:
AAOHN Journal 2003;51:38-45.
AAOHN Journal 2005;53:117-133.
Am J Med 1997;102 (suppl 5B):21.
Ann Emerg med 1991;20:749-753.
Clinical Performance and Quality Healthcare 1995;3:147-150.
Infect Dis 1993;168:1589-1592.
Am Coll Surg 1994;178:107-110.
MMWR 2001;50(RR11):1-42.
Tümer A. HIV/AIDS epidemiyolojisi ve korunma. Ünal S (ed). Güncel Bilgiler Işığında HIV/AIDS. 2. Baskı, Ankara: Bilimsel Tıp Yayınevi 2005:9-27.


Alıntı