ETBAU'T-TABİİN DÖNEMİNDE HADİSİN DURUMU:

Etbau’t-Tabiin alimleri de hadis ilmine büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Önceki nesilden aktarılan hadis kaynaklarını daha da genişletmişler, hadis usülüne dair yeni kaideler geliştirmişler, bunlara dair eserler yazmışlar, tüm hadisleri bir araya toplamak için çaba sarf etmişler, hadis uydurma faaliyetlerine karşı ciddi ve etkili önlemler almışlar ve böylece hadislerin, asıllarını koruyarak, sonraki nesillere aktarılmasını sağlamışlardır. Etbau’t-Tabiin alimleri, hadisleri bulmaktan çok elde mevcut olanları farklı yöntemlerle insanların istifadesine sunmaya yönelik çalışmalar yapmışlardır. Buna kısaca hadislerin tasnifi adını vermekteyiz.

HADİSLERİN TASNİFİ:

Tasnif, kelime olarak ayıklamak, ayırmak, bölümleme, düzenlemek, sınıflamak gibi anlamlara gelir. Hadis ıstılahında ise nakledilen hadislerin, kolayca ulaşılabilecek ve istifade edilebilecek halde düzenlenmesi demektir. Hadislerin tasnifi genelde iki yolla yapılmıştır. Bunlar ; 1-Konulara göre tasnif, 2-Ravilere göre tasnif.
1-Konulara Göre Tasnif: Hadislerin, konularına göre, farklı başlıklar altında bir araya getirilmesidir. Buna Ale’l- ebvab (bablara : konulara ) göre tasnif de denir. Bu metodla yazılmış kitap çeşitleri de üç başlık altında incelenir. a-Musannefler, b-Camiler, c-Sünenler.
a-Musannefler: Sadece Hz. Peygamber (sav)’e değil, Sahabe ve Tabiuna ait olan hadisleri de içeren eserlerdir. Bu gün elimizde mevcut olanların en meşhurları, Abdurrezzak b. Hemmam ve İbn Ebi Şeybe’nin Musannef ’leridir.
b-Câmi’ler : Akaid, fıkıh, siyer, adap, tefsir, mezhepler tarihi, eşratussaa (kıyametin alametleri), menkıbeler, faziletler vb. dinin bütün konularıyla ilgili hadisleri içeren kitaplardır. Diğer bir adı da Sahih’tir. İmam Buhari, İmam Müslim ve Tirmizi’nin meşhur hadis kitapları Câmiu’s-Sahih adını taşımaktadır. Bunlardan başka İbnu Huzeyme ve İbnu Hibban gibi bazı alimlerin de Sahih’leri (camileri) vardır.
c-Sünenler: Hz. Peygamber (sav)’e ait olan Fıkıh konularına dair hadisleri içeren kitaplardır. Bu kitaplar genellikle, temizlik, namaz, oruç, zekât, hac, kurban, helaller-haramlar, cihad, siyer (devletler hukuku) ve diğer konular sırasıyla yazılmıştır. İmam Ebu Davut, Nesei, İbnu Mace ve Darimi, Dârekutnî ve Beyhakî’nin Sünen’leri vardır.
Buhari, Müslim ve Tirmizi’nin Camiu’s-Sahih’leri ile Ebu Davut, Nesei ve İbnu Mace’nin Sünen’lerinin tamamına birden altı kitap anlamına gelen Kütüb-i Sitte adi verilmektedir.
2-Ravilere[14] Göre Tasnif: Hadisin ilk ravisi olan Sahabilerin isimlerinin bir şekilde dizilmesi ve bunlardan nakledilen hadislerin bu isim altında toplanması suretiyle yazılan kitaplardır. Bu isimleri dizme, ya isimlerinin alfabetik sırasına veya Hz. Peygamber (sav)’e yakınlık derecesine veyahut kabile isminin alfabetik sırasına veya başka bir şekilde yapılabilir. Bu sisteme göre yazılan kitap türleri şunlardır; a-Müsnedler, b-Mu’cemler, c-Etraf kitapları.
a-Müsnedler: Ravilere göre tasnifin en önemli türüdür. Müsnedlerin, elimizde mevcutlarının en eskisi, Ebu Davut et-Tayalisi’nin Müsnedidir. Bu kitap, 289 Sahabinin naklettiği 2800’ün üzerinde hadisi ihtiva etmektedir. En meşhur müsned ise Ahmed b. Hanbel’in Müsned’idir. Bu kitap ise, tekrarlarla beraber 40 bin, tekrarlar hariç 10 bin civarında hadisi ihtiva etmektedir. Bunun dışında İmam Humeydî’nin de bir Müsned’i vardır.
b-Mu’cemler: Ravilere göre tasnifin ikinci türü de Mu’cemlerdir. Bunlar, hadislerin, yazarların hocalarının veya hadislerin öğrenildiği bölgelerin adları altında alfabetik olarak toplandığı kitaplardır. Bu sisteme göre yazılan kitapların en meşhurları, Taberânî’nin Mu’cemu’l-Kebir, Mu’cemu’l-Evsat ve Mu’cemu’s-Sağîr adlarını taşıyan üç eseridir.
c-Etraf Kitapları: Bunlar, önceden yazılmış olan eserlerdeki hadislerin, râvî Sahabilerin isimlerinin alfabetik sırasına göre tekrar yazılması suretiyle oluşan eserlerdir. Bu sisteme göre yazılmış eserlerin en meşhuru, Abdulgani en-Nablusî’nin Zehâiru’l-Mevâris adlı eseridir.
Bir de daha geç bir dönemde ortaya çıkan alfabetik sisteme göre tasnif vardır ki bu da hadislerin ilk harflerinin alfabetik sırasına göre toplandığı hadis kitaplarıdır. Bu türün en önemli örneği ise, İmam Suyutî’nin el-Câmiu’s-Sağîr isimli eseridir. Müellif bu eserini, 10031 hadisi, ilk harflerinin sırarasına göre, kaynaklarına ve sıhhat (güvenilirlik) derecesine işaret ederek toplamıştır. [15]