Talak/boşanma, Arapça’da sözlük anlamı olarak,  ‘bağı çözme’ anlamına gelir. Terim olarak ise, “Kadınla erkek arasındaki evlenme akdi ile kurulan nikah bağının çözülmesi” demektir.

Pratik hayata baktığımızda görüyoruz ki, boşanmadaki uygulamalar kadının aleyhine. İpin ucu erkeğin elinde, hanımına ‘boş ol’ dedi mi, mesele bitiyor, hemen yuva yıkılıyor. Böyle bir hakkın elinde olduğunu bilen erkek sürekli eşini sömürüyor yada ona zulmediyor. Bu bölümde İslâm’daki boşanma konusuna  kısaca bir göz atalım.

Biz burada bu konuyu boşanmada kadın ve erkeğin durumu ve konunun toplumdaki yanlış uygulanması açılarından kısaca ele alacağız. Halk arasındaki kabule ve fıkıh ve ilm-i hal kitaplarındaki yer alan anlatımlara göre, boşama yetkisi erkeğe verilmiştir. Erkek bu yetkisini dilediği zaman ve dilediği şartlarda kullanabilir. Yani ne zaman isterse karısını boşayabilir. İpin ucu elindedir. Bu yetki Demokles’in kılıcı gibi kadının başının üstündedir. ‘Boş ol’, ‘şart olsun’, ‘boş olsun’ dedi mi, bitti gitti, yuva yıkıldı, çoluk çocuk perişan oldu, gitti. Elinde böyle bir yetkisi olan erkek eşini sürekli sömürür ona zulüm yapar. Toplumda asırlardan beri yapılıp durduğu gibi.

Evlilik/nikah, kadın ve erkek her iki tarafın hür İradeleriyle,   rızalarıyla ve şahitler huzurunda açık beyanlarıyla (akit) oluşmasına rağmen, nasıl oluyor da, bu evliliği yürütüp yürütmeme yetkisi, tek taraflı erkeğe bırakılabiliyor. Ve ortak bir irade ve kararla oluşturulan evlilik kurumunu tek taraflı olarak erkek sona erdirebiliyor? Tüm insani işlere beşeri münasebetlerdeki sözleşme ve sözleşmenin sona erdirilmesi kurallarına da ters olan bu uygulama, erkeğin tarafını tutmak ve kadın tarafına zulüm değil mi ? Tabii öyle. Ayrıca bu durum, hiç tartışılmayacak kadar din, vicdan ve akıl ölçülerine aykırıdır.

Ama bakın bunun gerekçesi ne imiş !? Efendim, kadın, erkeğe göre daha duygusal, kapılgan, alıngan, zayıf olduğundan, ayrıca evlilik kurumunun oluşmasında mehir-başlık parası gibi herhangi bir maddi harcama yapmadığından, kadına boşama yetkisi verilirse bu yetkiyi, düşüncesizce, çarçabuk ve çok kullanırmış ve bu evlilik için sürekli bir tehdit unsuru olurmuş. İşte bu nedenle kadına ‘boşama yetkisi’ verilmemiş.

Gördüğünüz gibi, kadına boşama yetkisi vermeyen, İslâm dini değil, yukarıdaki arz ettiğim mantığın sahipleri. Bu görüşü yerleştirmiş olmalarına rağmen,   “Kadın nikah anında nikah senedine kendisinin de boşama yetkisinin olacağını/tefviz) yazdırırsa  kadının da boşama yetkisi olabilir. Ayrıca kocasıyla geçinemeyeceğine karar verirse (hul’) aldığı mehiri geri vermek sûretiyle, gerekirse üste kocasının memnun olacağı miktarda para, mal vermek sûretiyle (bir nevi haraç)de kocasını boşayabilir.”  tarzında yine erkeği taraf tutan fetvalar üretmişlerdir. Yapılan ve yapılabilecek eleştirileri bu hükümlerle bertaraf etmeye çalışmışlardır. Ama nikah anında bu pazarlığı yapamayanlar ve kocasına haraç verecek imkana sahip olmayanlar, isteseler de istemeseler de boşanamayacaklar ve işkenceye katlanacaklardır.

Şimdi gelelim İslâm dininin aslındaki, yani Kur’ân’daki Talak/boşanma konusuna. Biliyorsunuz Kur’ân’ı Kerim’de Talak sûresi/Boşanma sûresi adıyla bir sûre vardır. Altmış beşinci sûre. Şimdi o sûrenin giriş âyetlerine bir bakalım .

Talak sûresi, âyet 1, 2 :

“Ey peygamber! Kadınları boşadığınız zaman iddetlerine doğru boşayın ve iddeti iyi sayın. Rabbiniz olan Allah’tan korkun. Onları evlerinden çıkarmayın; onlar da çıkmasınlar.  Apaçık ve belgeli bir yüzsüzlük yapmaları durumu müstesna. İşte bunlar Allah’ın sınırlarıdır. Allah’ın sınırlarını çiğneyen kendine zulmetmiş olur. Bilemezsin, belki Allah bundan sonra yeni bir iş/oluş ortaya çıkarır.”

Dikkat ettiniz mi ? Hitap kime ?  Nida/ünlem kime yapılıyor ?

PEYGAMBERE. Yani devlet başkanına. Diğer bir ifadeyle, KAMU OTORİTESİNİN BAŞINA.

Şimdi bir de Nisa sûresi, âyet 35’e bakalım :

“Eğer karı kocanın arasının açılmasından korkarsanız,  bir hakem erkek tarafından, bir hakem de kadın tarafından gönderin. Bunlar, barıştırmak isterlerse Allah, kadınla erkeğin aralarını düzeltmede onları başarılı kılacaktır. Allah Alîm’dir, her şeyi bilir, Habîr’dir, her şeyden haberdardır.”

Ya bu âyeti celilenin muhatapları kimler? Buradaki muhataplar, kendilerine seslenilenler ise, İNSANLAR. Sûrenin  İlk âyetini hatırlayın:  Ey insanlar !  Rabbinizden sakının. O Rabbiniz ki ……..

Bu âyette de hitap insanlığa. Yani kamu otoritesine. Herhangi bir bireye değil.

Evet bu âyetlerde gördüğünüz gibi, boşama yetkisi kamu otoritesine aittir. Kadın ve erkeğin boşama yetkileri yoktur. Onların boşanma hakları vardır. Boşanacak eş kamu otoritesine baş vurur, gerekçelerini bildirir. Onların tetkiki ve karar ise kamu otoritesine aittir.

Şimdi gelelim boşanma konusundaki ikinci toplumsal yanlışa: Yani üç talak meselesine ve bu üç talakın birden kullanılmasına. Önce bu konuyu düzenleyen  âyetlere bir bakalım.

 Bakara sûresi, âyet 229, 230 :

“Boşanma iki kezdir. Bunun ardından ya iyilikle tutmak ya da güzelce serbest bırakmak gerekir. Onlara verdiğinizden bir şeyi geri almanız size helal olmaz. Erkekle kadının Allah’ın sınırlarını korumada endişe etmeleri hali başka. Erkek ve kadının Allah’ın  sınırlarında duramayacaklarında endişe ederseniz, o zaman kadının verdiği fidyede ikisine de bir günah yoktur. İşte bunlar Allah’ın sınırlarıdır. Bunları aşmayın.Allah’ın sınırlarını aşanlar, işte onlar, zalimlerin ta kendileridir.

Bütün bunların ardından erkek, kadını boşarsa artık bundan sonra başka bir eşle nikahlanıncaya kadar ilk erkeğe helal olmaz. İkinci erkek kadını boşadığında, boşanan kadınla ilk erkek Allah’ın sınırlarını koruyabileceklerini düşünürlerse, birbirlerine dönmelerinde sakınca  yoktur.  İşte bunlar Allah’ın sınırlarıdır ki, Allah bunları bilgi sahibi bir topluluğa açıklar.”

Birinci âyete dikkat ettiyseniz, boşanma üç değil iki keredir. Bu ne demektir? Açıklayalım. Evli eşler boşanırlar. Olabilir. Bunlar düşünür taşınır, ölçer biçerler yeniden nikahlanırlar. Ama yürütemezler ve yine boşanırlar. Böylece bu çift iki kere evlenmiş ve iki kez boşanmış olurlar. Bunun böyle yapılmasına hiçbir engel yok. Bu Allah’ın koyduğu bir kural ve sınır. Peki üçüncü kez evlenemezler mi ?

 Onun cevabı 230. âyette, yani yukarıdaki sunduğum ikinci âyette. Âyette gördüğünüz gibi ikinci kez boşanmış eşler üçüncü kez normal şartlarda  hemen evlenemezler. Ancak zaman içerisinde, eşlerden bayan olanı bir başkasıyla daha evlenir daha sonra yeni kocasından da boşanmak sûretiyle dul kalacak olursa, eski kocası da evliliğe müsait olursa bunlar üçüncü kez  evlenebilirler. Yoksa ilk iki kez evlendikleri gibi evlenemezler.

Burada şu konuya iyice dikkat edilmelidir. Bayanın bu evliliği muvâzaalı olmayacak. Hayatın normal akışı içerisinde yaşanmış bir evlilik ve boşanma olacak. Yoksa halk arasında Hülle tabir edilen  tarz maskaralık cinsinden olmayacak. Halk arasında uygulanan maskaralık insanların kendilerini aldatmasından başka bir şey değildir.

Bir de bu konudaki toplumun yanlışı, bu üç boşanma hakkının bir kerede kullanılır anlayışıdır. Yani ‘ben eşimi üç talakla boşadım’  ya da ‘eşim üç talakla boş olsun’ demiş birisinin artık eşiyle evlenemeyecek bir duruma düşmüş olması kabulüdür. Ki Allah’ın verdiği haklar eşlere kullandırtılmıyor. Böylece Allah’ın çizdiği sınırlara rağmen taraflar mağdur oluyorlar. İlm-i Hal ve fıkıh kitaplarında bununla ilgili gerekli teferruat mevcuttur. Ama bu anlayış, Kur’ân’a zıt bir anlayıştır. Bu anlayış  Peygamber Efendimiz ve Hz. Ebu Bekr dönemlerinde de yoktu.  Bu içtihat, insanları tedbirli olmaları için, evliliklerine özen göstermeleri gerekçesiyle Hz. Ömer tarafından ortaya atılmış o zamandan bu güne kadar da devam edip gelmiştir.

Üç boşama hakkının tek bir uygulamada kullanılacağı Kur’ân’a ters olduğu gibi akıl ve mantığa da ters bir durumdur. Şöyle ki; eline bir ip alıp bir düğüm yapan insan, o düğümü çözse ve ‘Ben bu düğümü üç kere çözdüm’ dese, o düğüm üç kere çözülmüş olmaz. O düğüm bir kere çözülmüştür. Üç kere çözdüm diyen yalan söylemiş olur. O düğümün üç kere çözülmesi için iki kez daha düğümlenmiş olmalıdır. Aynen bunun gibi ikinci ve üçüncü boşanmaların olabilmesi de ikinci ve üçüncü nikahların yapılmasına bağlıdır. Yapılmamış bir evliliğin boşanması da olmaz.

Bu çalışmamızın ana konusu ‘Din Adına Toplumdaki Yanlışlar’ olduğundan biz burada boşanma konusunun dine aykırı noktalarına temas ettik. Nikah ve boşanmanın kategorileri, kısımları, bunun gerekçeleri, boşanmada kullanılan açık-kapalı cümleleri, iddeti, nafakayı ve. teferruatlarını vermeyi düşünmedik. İlgilenenler fıkıh kitaplarından bakabilirler.

Boşanma ile ilgili sahih hadis kitapları dediğimiz eserlerde farklı yollarla ve farklı ifadelerle elli altı rivâyet vardır. Bunların kendi içerisindeki çelişkiler bertaraf edilince ve de hepsi bir bütünlük içerisinde değerlendirilince, aslında hepsinin de Kur’ân ile uyumlu oldukları görülecektir.

Hakkı Yılmaz